Psychologiczne aspekty pracy z pacjentem
Współpraca dietetyka, lekarza z pacjentem wymaga cierpliwości, zaangażowania i odpowiedniej postawy. Osoba, która dokonuje w swoim życiu ważnej, ale często trudnej zmiany jest zagubiona i brakuje jej wiary w sukces. Niestety zagubiony bywa również specjalista, dlatego warto poznać najważniejsze (a jest ich wiele) psychologiczne aspekty pracy z pacjentem.
Odpowiednio przeprowadzony wywiad oraz nawiązanie relacji
Żeby zrozumieć jakie to ważne, warto postawić się na miejscu pacjenta, który jest zmuszony do otwarcia się przed obcą osobą i opowiedzeniu o często bardzo wstydliwych nawykach związanych z przejadaniem się i wykazaniem braku troski o zwoje zdrowie. To bardzo trudne i nic dziwnego, że nie wszyscy są otwarci i szczerzy. Pamiętaj, że pominięcia pewnych faktów to nie zła wola, ale wstyd przed przyznaniem się przed kimś i przed samymi sobą, może po raz pierwszy głośno, jak się przejadamy. W kontekście przeprowadzenia wywiadu i nawiązania relacji warto zwrócić uwagę na kilka zasad:
- Staraj się być uprzejmym i nie obrażaj się, że pacjent nie otwiera się tak szybko przed tobą.
- Zadawaj raczej otwarte pytania i dopytuj o szczegóły, możesz tworzyć listy z kilkoma odpowiedziami do wyboru, będzie łatwiej wtedy pacjentowi odpowiedzieć, a ty możesz wtedy dopytać o szczegóły.
- Unikaj komentowania odpowiedzi pacjenta, korygowania i edukowania jeszcze na etapie poznawania historii pacjenta, to odstrasza.
- Poznaj styl życia pacjenta nie tylko w sferze odżywiania, wiele aspektów związanych z relacjami, pracą, czasem wolnym wpływają na nawyki odżywiania, dzięki tej wiedzy dokonasz lepszej analizy wszystkich ewentualnych wyzwalaczy dla np. przejadania się pod wpływem emocji.
- Opieraj swoją komunikacje i współpracę z pacjentem na autentyczności, empatii, akceptacji wobec niego i jego dotychczasowych zachowań.
Sytuację klienta możemy rozpatrywać uwzględniając
- Aspekt biologiczny – dieta, geny, choroby, zażywane leki
- Aspekt środowiskowy – praca, relacje, stres, nawyki,
- Aspekt psychologiczny, który łączy dwa powyższe i bada ich wzajemne wpływy.
Aby lepiej poznać i określić aspekt psychologiczny, należy tak przeprowadzić wywiad, by wyłuskać z niego informacje będące poszczególnymi rysami na naszym portrecie psychologicznym osoby otyłej.
- Bądź czujny na ewentualne zaburzenia odżywiania oraz problemy z pogranicza zaburzeń odżywiania takie jak emocjonalne jedzenie, napadowe przejadanie się, które często wymagają bardzo indywidualnego podejścia oraz wsparcia specjalisty z zakresu psychologii.
Formułowanie zaleceń
Zalecenia powinny opierać się na dokładnej, ale i dostosowanej do pacjenta (dziecko, osoba starsza) edukacji żywieniowej, przekazanej w sposób zrozumiały i ciekawy. Warto zaangażować pacjenta w tworzenie planu działania, oczywiście to dietetyk jest ekspertem, ale warto dopytywać, próbować zachęcić pacjenta do szukania rozwiązań, wykorzystania waszej wiedzy w jego indywidualnym planie, to bardzo motywuje do działania.
Warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań:
- Jak dobrze czuje się klient w rozmowie ze mną?
- Na ile jestem pomocny?
- Czy rozumiem punkt widzenia i troski tej osoby?
- Jak dobrze ja czuje się w trakcie tej rozmowy?
- Czy przypomina to współpracę opartą o partnerstwo
- Jakie są naprawdę cele tej osoby w odniesieniu do zmiany?
- Czy moje dążenia są inne?
- Czy pracujemy razem, mając wspólny cel?
- Jakie są własne argumenty tej osoby na rzecz zmiany?
- Czy niechęć wiąże się bardziej z pewnością siebie (nie wierzy w siebie), czy ze znaczeniem zmiany (nie wierzy, że jest dostatecznie skuteczny)?
- Jakie słyszę wypowiedzi z pozytywnym, języku zmiany?
- Co mnie skłania ku zmianie? Chęć naprawiania czy wsparcia w dokonywaniu zmiany?
- Jaki następny krok w kierunku zmiany rozsądnie byłoby zrobić?
- Co pomogłoby tej osobie w posunięciu się naprzód?
- Czy pamiętam aby nie przepisywać planu, interwencji, ale go wydobyć?
- Czy udzielam odpowiednich informacji lub rad z aprobatą i zrozumieniem klienta?
Motywowanie do działania
Motywowanie poprzez straszenie albo dawanie eksperckich kazań nie sprawdza się! Jesteśmy mistrzami w wymyślaniu wymówek i sabotowaniu słów specjalistów, którzy przecież mają łatwiej/nie wiedzą jak to jest/ nie są w naszej sytuacji. Najlepszym sposobem motywowania jest wzmacnianie w pacjencie jego poczucia własnej skuteczności, że jest w stanie dokonać zmiany. Motywowanie karą lub nagrodą działa krótkotrwale, prawdziwa, wewnętrzna motywacja opiera się na tym co dla nas ważne, na naszej hierarchii wartości. Dla większości osób jedną z najważniejszych wartości jest zdrowie, dlatego warto zachęcać do zmiany w kontekście poprawy zdrowia, a można to robić powoli, małymi krokami, skutecznie i na długo.
Stawiaj zawsze najpierw pytanie: DLACZEGO (chcesz to zrobić), a nie JAK!
Jakie są najlepsze predyktory zmian zdrowotnych wg metaanaliz badań nad zmianami zdrowotnymi?
- poczucie własnej skuteczności – wierzy, że może?
Warto rozwijać w kliencie poczucie własnej skuteczności, wiąże się ono z poczuciem wewnętrznej motywacji, która najbardziej gwarantuje skuteczność interwencji. Jak to robić? Doceniać małe sukcesy, pozwalać na decyzyjność, dopytywanie i wspólne tworzenie planu działania. Dowartościowywanie klienta przez zwrócenie uwagi na inne osiągnięte sukcesy (również w innych sferach życia) oraz posiadane zasoby (pozytywne nastawienie, dobra organizacja czasu).
- oczekiwania dotyczące wyniku zmiany (zrób bilans zysków i strat)
W tym celu musimy zwracać uwagę klienta nie na sam cel, ale wszystko co buduje się wokół niego. Warto rozmawiać o tym co da wprowadzenie zmiany, a co stanie się, jeżeli dłużej zostaniemy w dotychczasowym funkcjonowaniu. Dlatego dobrze wykonać jest bilans zysków i strat utrzymania dotychczasowej sytuacji. Warto odnieść się do hierarchii wartości klienta, poprosić o zastanowienie się nad tym, jaki wpływ ma brak zmiany na najważniejsze wartości dla klienta np. stopniowe podupadanie na zdrowiu i jego wpływ na poczucie bezpieczeństwa rodziny, której jest się filarem.
- plan działania
Przy wprowadzaniu zmiany nie sprawdza się chaos i wprowadzanie wszystkiego hurtem. Na skuteczność interwencji wpływa dobrze zbudowany plan, zrozumiały dla klienta. Najlepiej wypracowany na podstawie współpracy i z udziałem zainteresowanego. Biorąc udział w tworzeniu, klient czuje się bardziej zaangażowany, a jak wiemy zaangażowanie wpływa na motywacje.
Praca z pacjentem u dietetyka wymaga nie tylko wiedzy dietetycznej, ale w dużej mierze wiedzy o funkcjonowaniu psychiki człowieka, zapominają o tym i pacjenci i specjaliści skupiając się na restrykcjach i zmuszaniu się do zmiany. Na dłuższą metę takie metody nie mają szans na powodzenie, zmiana trwała wymaga zmiany podejścia do zdrowia, odżywiania, ale również do tego w jaki sposób traktujemy swoje ciało i siebie.
Jeżeli chcesz poznać zasady pracy dietetyka z pacjentem z uwzględnieniem aspektów psychodietetycznych zapraszam na 8 edycję E-kursu psychodietetycznego „Psychologia dla dietetyka”. Trwa przedsprzedaż!
