Co wpływa na motywację do zmian zdrowotnych?

Za motywację do zmian zdrowotnych odpowiada klient. Specjalista może pomóc dokopać się do pokładów motywacji wewnętrznej, pomóc zdecydować, dlaczego właściwie osobie zależy na zmianie, ale to ten, kto dokonuje zmiany musi naprawdę jej chcieć. Żadne indywidualnie dostosowane plany, 24 godzinna opieka specjalistów nie dokonają cudu, jeśli klient nie będzie czuł, że tej zmiany chce i to jest dobry czas by się tego zadania podjąć. Niestety bywa, że specjalista się frustruje brakiem efektów albo co gorsza stawianymi wymaganiami przez klienta. Nie jest naszą rolą straszyć osoby, które odwiedzają nasz gabinet, bo straszenie konsekwencjami dla zdrowia, nie jest skuteczną metodą motywacji. Myślę jednak, że warto porozmawiać szczerze przebiegu takiej zmiany. Zmiana stylu życia nie przychodzi bez wysiłku i wiąże się z ograniczeniami. W końcu dotyczy zmiany nawyków i rutyny, do której przywykliśmy. Natomiast dzięki obecności i wsparciu specjalisty zmiana może przebiec łagodniej, jednak coś musi się zmienić. Klient musi o tym wiedzieć. Specjalista może być wsparciem i służyć fachową pomocą, ale praca jest po stronie klienta. Nie ma diety bez diety, choć próbuje się w ten sposób przedstawiać zmianę stylu życia jako naturalne zmiany. Warto przedstawiać zmiany w pozytywnym języku, zachęcać do małych zmian, wprowadzania dobrych nawyków. Jednak odchudzanie zawsze łączy się z redukcją ilości zjadanych kalorii, to najważniejsza zasada, więc musi się też łączyć z wyrzeczeniem jeśli jesteśmy przyzwyczajeni do jedzenia większych ilości. Jeśli jemy nieregularnie, ważne jest wprowadzenie regularności, a to łączy się z inną organizacją dnia czy przygotowywaniem posiłków.

Natomiast w przypadku, gdy nasze staranne modyfikacje i dostosowywane indywidualnie wskazówki są negowane argumentami o braku wolnego czasu, głodzie, tym, że musi być słodkie w diecie, albo o gotowaniu dla całej rodziny, to jest to tak naprawdę szukanie wymówek by zmiany nie wprowadzać. Nie ma w tym naszej winy, tak jak nie ma magicznych sposobów by zmienić życie.

Badacze zajmujący się psychologią zdrowia wciąż próbują znaleźć idealnie dostosowany program zmiany nawyków zdrowotnych, który zapewniłby sukces w zmianie. Stworzono kilka teorii dotyczących czynników, które muszą się pojawić by zmiana nastąpiła. Natomiast kiedy weźmiemy pod uwagę wiele badań i teorii możemy wyodrębnić kilka istotnych zasad pomocnych w zrozumieniu tego, co wpływa na motywację do zmian i jak pracować by tę motywację zwiększyć?

Kształtowanie i zmiana zachowań w odniesieniu do zdrowia powinny być rezultatem swobodnego wyboru. To dlatego kampanie społeczne oparte na straszeniu konsekwencjami nie sprawdzają się. To dlatego straszenie konsekwencjami nadwagi i otyłości pacjenta w gabinecie wcale nie wpłynie motywująco, ponieważ mamy tendencje do wypierania takich informacji i uważania, że one nas nie dotyczą i nie dotkną. W percepcji zagrożeń ludzie stosują zasadę nierac­jonalnego optymizmu i nie stosują się do informacji o ryzyku. Stąd też moja obawa przed pracą z osobami oddelegowanymi przez partnera lub lekarza. Jest dużo większe prawdopodobieństwo dla wprowadzenia i kontynuowania zmiany stylu życia jeżeli to będzie nasza autonomiczna decyzja. Specjalista może zachęcać do kontynuowania, ale sama decyzja powinna być podjęta przez osobę, która będzie się tego zadania podejmować.

Zachowania zdrowotne powinny być powiązane z systemem wartości jednostki i pozytywnie przez nią oceniane. Odnoszenie się do hierarchii wartości jest ważne, ponieważ zdrowie często zajmuje wysoką pozycję i jest powiązane również z innymi wartościami. Hierarchia wartości jest czymś co jest przez nas bardzo uwewnętrznione, kiedy działamy wbrew wyznawanym wartościom bardzo obniża się nasze zadowolenie z siebie.

W realizowaniu swobodnych decyzji zdrowotnych powinna obowiązywać zasada stawiania sobie realistycznych celów, gwarantujących powstanie poczucia własnej skuteczności. Poczucie własnej skuteczności jest ważnym czynnikiem wzmacniającym motywację do zmiany. Dlatego tak liczne porażki w odchudzaniu tak bardzo demotywują do kolejnej zmiany. Dlatego należy szukać argumentów potwierdzających poczucie skuteczności u klienta. Często nawet niekoniecznie w sferze zdrowia, ale np. rodziny czy pracy. A te umiejętności można przenieść na płaszczyznę zmian zdrowotnych. Z tego powodu tak ważny jest mimo wszystko plan działania, a nie tylko podejście „od jutra dieta”. To się nie sprawdza. Z tego powodu współpraca ze specjalistą, określanie celu, sposobu osiągnięcia, sprawdzania rezultatów jest dobrym wyjściem. Wprowadza spokój i daje poczucie kontroli nad zmianami, które przecież nierzadko łatwe nie są.

Propozycje prozdrowotne i popularyzacja wiedzy o zdrowiu powinny być dostosowane do odbiorcy. W szerszej perspektywie odnosi się to do kampanii społecznych, w węższej do edukacji żywieniowej, która jest również ważnym elementem interwencji dietetycznej. Wiele błędów i przekonań dotyczących zmian w diecie wynika z niewiedzy lub nieprawidłowych informacji znalezionych w internecie. Język jakim się posługujemy powinien być dostosowany do wieku, wykształcenia, a czasem i płci pacjenta. Mężczyźni często zadaniowo traktują wprowadzenie zmian zdrowotnych, kobiety analizują sytuację pod względem emocjonalnym czy organizacyjnym.

W kształtowaniu zachowań zdrowotnych bardzo istotną rolę odgrywa wspomagające działanie grup odniesienia, społeczności lokalnej i wspar­cie ze strony profesjonalistów. Dlatego tworzenie grup wsparcia, szukania osób do wspólnej aktywności fizycznej, wprowadzanie nowych, zdrowych nawyków w obrębie całej rodziny, motywuje, zabezpiecza przed porażką. Korzystanie ze wsparcia specjalisty, u którego regularne wizyty i kontrole łączą się naszą naturalną potrzebą by zrobić dobre wrażenie, również będzie miało znaczenie. Można to zauważyć również w skuteczności wykonanych treningów, jeśli mamy towarzystwo do wspólnych zajęć. Profesjonalna pomoc to również plan dostosowany do możliwości pacjenta, niezbyt ambitny ani zbyt prosty, co wpływa na spadek motywacji.

Motywacja dotyczy nie tylko zmiany stylu życia, w końcu potrzebna nam ona do pracy, nauki, do rozwijania pasji. Oczywiście największa będzie wtedy kiedy praca, nauka czy hobby sprawiają nam przyjemność i lubimy to, co robimy. Jednak nie zawsze, wszystkie elementy naszego działania w pewnej sferze są naszymi ulubionymi. Można lubić startować w triathlonie, a niekoniecznie lubić wstawać o 5.00 rano latem, by trenować. Jednak wiele czynności staje się dobrym nawykiem i warto do tego dążyć. Motywowanie siebie jest ważne, można korzystać z różnych narzędzi, szukać inspiracji w książkach, korzystać z pomocy innych osób. Jednak nie będzie miała znaczenia ilość odsłuchanych motywacyjnych wykładów TEDx najlepszych liderów i mówców, jeśli będziemy zmiany wprowadzać na siłę czy życzenie innych, nawet najważniejszych dla nas, osób. Musi nam się chcieć! Nie musi w każdym momencie i zawsze na 100%, bo nikt nie jest robotem. Zmiana zależy od nas, a przy pomocy innych. Nie można do niej zmusić i nie można zrzucać odpowiedzialności za swoje zdrowie czy zadowolenie z wyglądu na innych. Ty jako specjalista musisz o tym pamiętać, zwłaszcza w przypadku roszczeniowych postaw pacjentów.